Би чулуун зэвсэгтэн

Тээхнэг тэхнолоог хөгжсөн энэ үед, моод монголоор дуусахаа байсан одоо цагт юу гээд чулуун зэвсэгтэн энэ тэрээ солиороод байгаа юм бээ гэж бодож байвал цааш нь яваад хэрэггүй. Учир нь таны алтан сайхан цагийг үнэгүйгээр авчихна. Аа над шиг балрын явдлыг хуваалцах гэсэн нь яахав.
Би гэдэг амьтан чинь Монголиод төрхтөн гэж байгаа. За тэгээд мятр жар гарсан өндөртэй, хөдөө мал морь гэсээр өсөлтийн насаа дуусгасан болохоор нэг шүлэгчийн хэлсэнчлэн хэлсэнч майга хэлээгүй ч майга, ардын багш хичээлийн ширээнд зөв суух ёс журам гэдгийг заасан боловч тоолгүй бага зэрэг барахгүй бөгтөр болсон ба тэрийгээ засах гэж оролдоод ч нэмэргүй болсон гэдэгтэйгээ эвлэрчихсэн, дээлээ урсан шигээ үеийнхэнтэйгээ ноцолдож өссөн, онигор нүдтэй тул дажгүйшиг бүсгүйн хажууд инээхээсээ эмээдэг, хотын цэмцгэр залуусын дэргэд хүйн төрхөөрөө л . . . . . . . яахав дээ хувцасыг нь тайлаад муна мод бариулаад уулын ойд аваачаад хаячихвал яг энэ зурган дээрхтэй адил чулуун зэвгийн төрхтөн шиг л гээд төсөөлчих. Хүний биеийн анатоми гээд хичээл дээр эр бэлгийн эс, эм өндгөн эс гэдгийг гүй мөн сайн тогтоож билээ. Багш тэр үед.. "хүний үр хөврөл хөгжлийн үе бүрийн дамжин өнгөрдөг бөгөөд нялх ураг нь мэлхийнхтэй төстэй байна" гэж зураг дээрхийг тайлбарласан нь миний сонирхолыг ихээхэн татсан төдийгүй саяхныг хүртэл үеийнхэндээ юм мэддэг хүн шиг нэмж хачирлаад бурж өгдөг байж. Үүнтэй жишээлэн бодсон чинь би гэдэг амьтан чинь хүүхэд байхаасаа одоо хүртэл чулуун зэвсгээ хэрэглэсээр байгаа нь өөрийгөө ийн нэрлэхэд хүргэдэг байна шүү. Ёстой л тугалын бэлчээрээс эхлэн тоглоом дэлгэсэндээ гэдэг шиг цаст алтайн нутагт юу л байна чулуу байна. Багадаа айл гэрэн болж тоглохоос эхлээд том жижиг 30 машин, олон өнгийн 69, нилээн хэдэн ява гэчилэн олон техниктэй их баян эр байсан шүү. Жаахан уйдвал хавтгайвтар чулуу аваад туулай дэгдүүлчихнэ. Жаахан томроод байлдаантай кино үзээд ирсэн чинь орос герман 2 тал болоод чулуун байлдаан үүсгэдэг байсан ба ширүүн тулааны галын шугаманд ямагт байсаар нилээн хэдэн зураас толгойдоо нэмсэн. Өсвөр болоод ирсэн чинь эр бяр амтагдаад том том чулууг энд тэнд солиж тавиад л охидод гайхуулмар аяддаг. Улс орон картын системд орж гурил будаа ховордсон чинь чулуун тээрмээрээ хуурсан тарианы гурил хийгээд гэдэс цатгалан. Лазантэрий гэдэг өвчинд хааяа нэрвэгддэг учир хадаас хадах, юм таслах, шалчийлгах зэргийг заримдаа чулуугаар л нүдээд хаячихна. Одоо бол хот газар гэр орон минь " гэр хороолол" гэдэгт нутагтай дээр ажил орой тардагийг хэлэхүү нилээн аймхай хүн чинь чулуу атган зэвсэг болгоод нохой шувуу, сүүлгүй боохой нараас айх айдсаа бага ч гэсэн хагасладаг учир БИ ГЭДЭГ ЧИНЬ ЧУЛУУН ЗЭВСЭГТЭН.
Балрын явдалд шунан үзэхүл Монгол би ч гэсэн хүний түүхийн өвөг үе болох чулуун зэвсэгтэний үе гээч асар урт замын туулжээ гэдгийг шинжлэх ухаанаар илүүрхэгчид судлан баталжээ. 1966 онд хэвлэгдсэн түүхийн ном зохиолд өвгийн нутагт хүн байсан он цагийг 200 мянган жилээр тогтоож байсан бол сүүлийн үед 800 мянган жил гэж тогтоох чулуун зэвсгийн олдвор Баянхонгор аймгийн Нарийн гол, Цагаан агуйгаас олджээ. 800 мян жилийн өмнө Монгол нутаг минь үлгэрт гардаг шиг үхэшгүй мөнхийн зунаараа байдаг байсан гэж тогтоосон болохоор намайг бодуул хувцас хунаргүй л байсан болохоос яг би дүрээрээ чулуу барьчихсан зогсож байсан гэдэгтэй би санал нийлж байна. Дан чулуу судалдаг шинжлэх ухаан байдаг ажээ. Энэ ухаан түүнийгээ палеолит гэж нэрлээд (<<Палайос>> эртний хуучин, <<литос>> чулуу гэсэн грэг үгнээс гаралтай) дээд дунд доод гэж 3 хуваан үздэг. Одоогийнх шиг өдөр цагаар юм өөр болж байсангүй бодсоноос ч их хугацааг хамардаг учир тэгж хуваадаг байхым. Энэ үед над шиг байгааг нь шууд аваад ашиглаагүй юм байна лээ. Байгальд ихээр олддог, зөөлөн дээр нь хагарч цуурахдаа хурц ир үүсгэдэг чулууг ашигладаг байсан ба эдгээр нь өдгөөгийн цахиурт, манат гэсэн нэртэй газраас ихээр олддог гэжээ. Мөсөн эрин гээд хүүхэлдэй шиг бас монгол нутагт мөслөг гээч нь чулуун зэвсэг агсаж байх үед болжээ. Энэ үед миний өвөг даарч хөрөхийг үл үзэж байсан төдийгүй сайхан тарган мах идээд, дулаахан агуйдаа олон нүцгэн бүсгүйгээр нүдээ хужирласан шигээ идсэн амьтдынхаа зургийг зурсан шигээ жаргалтай амьдарч байжээ. Үүнийг нь Хойд Цэнхэрийн агуй гээч нотолдог бөгөөд одоо ч гэсэн тэр агуйд ороход яг саяхан энд байж байгаад андаа явчихсан юм шиг сэтгэгдэл төрдөг шүү.Алдуул хайгаад Хасагийн нутгаар (Баян- Өлгий аймаг) явж байхдаа ихээ мөстэй уул харж гайхан алмайрч байсан нь хожмоо Потанин гээчийн нэртэй мөсөн гол байсан гэдгийг мэдэж билээ. Мөсөн эрин дээр гардаг шиг заан Ховд аймгийн Дөргөн сумын нутгаас 1996 онд олдсон гэдгийг нэг сонин дээрээс 2 циймэрээрээ харан уншсан ба тэр үеийн өвөг уран зургийн галарейгаа нээж байсан Ишгэн толгой гэдэг уулан дээр тоглож өссөн атлаа тэр сайхан зургуудыг олж хараагүйдээ гайхаад байх юм. Ойрын хугацаанд нутагтаан очоод энэ тухай тусгай нийтлэл сараачнаа. Цаашаа судлан уншаад байсан чинь энэ үеийн өвөг маань хөдөлмөрийн, байлдааны зэвсгээ өөрөө хийдэг, байр байшингаа өөрөө барчихдаг, зурдаг сийлдэг байсан юм байна гээд бодохоор би гэдэг чинь долоон дор юм байна гэсэн хаашаа зайлахын аргагүй дүгнэлт хийгдчих юм байна л даа тиймээс одоо ингээд зогсий. Ямартайч над шиг балар эртэд дурлагч нэгэн байхуул лавлан уншивал сонирхолтой бас үр хойчисдоо, сонсоогүй найз нөхөддөө юм мэддэгхүн шиг гайхуулан яривал гэмгүй гэмээр байна. Дараа нь гайгүйхэн чулуу сонгож байгаад тэр хашааны нохойг нэг гасалтал нь авий даа.

Хачирхалтай омогшил

Цагаан хэрмийг харсан нэгэн нь ".. Ийм агуу зүйлийг бүтээсэн ард түмэн ирээдүйтэй байж таарна" гэсний хариу болгож нэгэн нь ".. Үүнийг бариулахад хүргэсэн ард түмэн түүнээс ч илүү түүхтэй" гэж мөчөөрхсөн байхым . Үнэхээр тийм ажээ.
Мөхөс блог хөтлөгч нь өөрийн дурын хоншоордоо хөтлөгдөж тархины удаахан гүрвөлзөөндөө дулдайдан балар цагийн явдлыг сөхөн өөрийн удамсуудад ярих зүйлтэй үлдэх гэсэн өчүүхэн амин зорилготойгоор энэ блогыг нээвэй. За тэгээд эрдэм ухаанаа төгсөрсөн багш ,гүүштэн, бандидуудын ухааны ундарга болсон ном зохиол, нийтлэл блог тэргүүтнээр удаан тэнэж олон юм мэдсэнээр барахгүй охорхон оюунд үлдсэн зүйлийг тэмдэглэн буулгах дээдийн хүсэл оршсон тул янзан бүрийн гэнэтийн юм байвал бүгд миний буруу шүү. Учир мэдэхгүй юмс уурласан арслангийн ам руу гараа чихдэгтэй адил үл мэдэхийн сэтгэлгээгээр таамаг төдий зарим нэг санаа учиг гарвал тэр нь цөм хуурмаг шүү.
Балрын явдалд шунан дурлах бүрт юу гэхийн тэмдэггүй тийм нэг давилуун нэгэн омогшил өөрийн эрхгүй төрөх юм. Би бидний хүүхэд энэ явдлыг эс мэдэн явбаас Монгол хэмээгчийг мартахад хүрэх эмгэнэл байх буй мэт санагдахын учир энэ блог гээчийг өөртөөн зориуллаа.

Хүн миний өвөг Монголын говиос үүсжээ..

1920 онд хужаа хэдэн барлагтай шантгар шар янк ямар зорилготойгоор Хүрээнээ ирсэнийг тэр үеийн өвөг дээдэс минь бараг мэдэхийг хүссэнгүй бөгөөд гагцхүү ЧИЙЧААН гэдэг төмөр тэрэг яаж өөрөө явдаг болохыг мэдэх гээд хоорондоо кинонд гардагчлан газраас тэгээд тос гардаг юм байж дээ, шар тосоор явдаг болов уу, оньс байдаг гэнэ лээ гэхчилэн ярилцаж байсан гэдэгтэй би лав санал нийлэхгүй. Учир нь тэр үеийн миний өвөгт Хаарлээ Дээвэдсоон гэдэг мото хүлэг байсан гэдгийг лав 2 бүлтгэрээрээ сүүдэр шийг нь харсандаг. Лавтай фотошопын эвлүүлэг биш байсан даа. За тэрч яахав. Энэ янкий нь Америкийн үндэсний түүхийн музейн хайгуулчин бас ч үгүй лут толгой бие цогцос байсан гэдэгтэй шинжлэх ухаанаар оролдон илүүрхэгчид хүлээн зөвшөөрчээ. Яаж яваад Монгол ирсэнийг нь сайн мэдэхгүй ч энгийн нэгэн таамаг байна.
Балраас нанхиадууд амь зуухын эрхээр дамнуурга түшиж Монголоос жаахан унгас ноосхон цуглуулаад Бээжин зүгрүүгээ ".... Хай Бээжин сууваа би явбаа" гээд л алхаад мөлхөөд янзан бүрээр хүрдэг энэ ажлаа хүмүүн насандаа хоёр гурван удаа л хийдэг байж. Тэгэж явахдаа Монголын их үүц, алтан говийн ангам ихийг туулахдаа ус хайгаад газар ухах болгонд нь өөрсдийх нь мэддэгээр үхсэн лууных нь яс гардаг байж л дээ. Гэхэд миний өвгөд үүнийг нь элэн галавынх гэдгийг хэдийн мэдээд ҮЛЭГ ГҮРВЭЛ гэдэг нэрийг яг таг оноож өгчээ.Тэгээд өнөөх луухаан лууны яс тэнд байдаг гээд үлгэрийн юмсаа ярисан нь мань янкийн дэлдгэрт дуулдаж миний их говийг зорин ирсэн нь ийм байж мэднэ.
За янкий их говьд арайхийн ирээд өөрийн диваажинг олсон төдийгүй кайфийн дээдийг мэдэрч дэлхийн эхлэл энд байна гээд уулга алдсандаа бантаад Монголын говьд хүн үүсжээ гэсэн онол дэвшүүлэн тэрийгээ баталсан байдаг байна. Яаж ийж тэгсэнийг нь бичгийн их гүүштэн бандитан нар мэдэх бөгөөд миний ухааны хэмжээ, тархины атираасанд бүрэлдсэн чадвар энд хүрээд зогслоо. Нүдэнд дүрслэвээс цэнгэг уст тэнгис далай ширгэн дундарсаар их говь ёроол нь болон үлдэхэд хэдэн зуун саяар тоологдох үлэг гүрвэлийн дундаас хүн миний дээд өвөг нэгэн мичин самж ус уучихаад жаргалтай нь аргагүй хэвтэж байсан биз. Ус ширгэсээр балчиг болон үлдэхэд ус уух болон амьд байхын тэмцэл хэрхэн өрнөж байсны гэрч өдгөө бидний үед өчигдөр болсон мэт хадгалагдан үлджээ. Байдал нэгэнт ийм болсон болохоор хүн миний өвөг мичин самжид багахан ч гэсэн тархины атираа байсан ч юм уу амьд үлдэх аргаа олсоноор барахгүй хоол унд ус ургамал даган явсаар ХОМОСАПИЕНС буюу би үүсжээ. Нөгөөх янки гэддэх Рой Чапман Эндрьюс, Жорж Ольсен нар Төв - Ази Монголын говьд хүн үүсээд бусад газар хувиран явсаар одоо бид болсон гэсэн нэг төвийн үзлийг баримтлан иймэрхүү маягийн баталгаа нотолгоо хийжээ. Мэдээж яаж минийх шиг байхав дээ. Хамгийн чухал нь эдгээр үлэг гүрвэлүүдийн зулзагасууд өндгөөр үрждэг байсныг Монголын говьд хийсэн судалгаагаараа мань янк яг таг тогтоожээ.
Сониурхуулахад юм үзээгүй зангаараа янк эр бас нэг патээнт хулгайлаад явсан гэж байсан. Говьд тэдний ундны ус өдөртөө муудаж усны асуудал нь тун хэцүү байж. Миний өвөгийн гэрээс ус гуйж уухдаа усны модон саваа мөнгөөр доторлосныг харчихаад хожим нь Нил Армстронгоо сар луу явуулахдаа усыг нь яг тэгж базаасан гэсэн. Өвөг маань харин хүнд тусалсан шиг тусалдаг зантай болохоор патээнт энэ тэр гэж сүйд болоогүй л юмдаг. Харин харалган төрийн мунхаг түшмэдийн бодлого хийгээд хар амиа бодсон монгол төрхт хүний гайгаар Монголын говьд хүн үүссэн биш луухайны тариалангийн талбайгаас үүссэн гээд хувирчих магадлал тунчиг өндөр байгаа шүү. Учир хэмээвээс миний өвөгийн үлдээсэн хамаг байдгийг нанхиадад тушааж ходоод руугаа чихдэг хоол болгох гэсэн өчүүхэн сэтгэлт аминч хүмүүн ихэд болсонд оршино. Ямарч байсан Монголын минь говьд хүн үүссэн гэдэгтэй би 100 хувь санал нийлэхээр барахгүй хүн миний өвгийг ундаалж байсан цэнгэг тэнгисийн усан одоо ч гэсэн хөрсөн доор нь байдаг тухай сонсон юм байна.